Wel heeft hij met enkele zinnen zij afschuw over slavernij kenbaar gemaakt. In De reus van Antwerpen bespreekt hij een schilderij over de slavenhandel aan de westkust van Afrika van de Franse schilder François-Auguste Biard.

In augustus 1861 bezoekt Cremer de kunstfeesten in Antwerpen en ziet daar in een museum een schilderij over de slavenhandel. Een handelaar kijkt toe hoe een schip beladen wordt met slaven uit Afrika. De slaven worden met een zweep afgeranseld. 

Cremer schrijft:

“ En ziet — nu gij de zalen betreedt, waar de voortbrengsels van 't genie de wanden versieren, ja, nu huivert gij bij ’t aanschouwen van dien slavenroof aan Afrika's kuste. Uw harte bloedt bij het angstig bespieden van dat afgrijslijk schoon tafreel, waar de blanke duivel ten troon zit en die arme zwarten tot dieren verlaagt.”

Cremer was een goede bekende van Louise van Ommeren-Hengevelt. Deze Louise van Ommeren-Hengevelt (1757-1846) zal nooit verwacht hebben dat ze na ruim 200 jaar volop in de belangstelling staat vanwege een borduursel dat ze in 1794 heeft gemaakt en dat het Rijksmuseum in Amsterdam in 1991 in haar collectie heeft opgenomen. 

Het borduursel dat Louise in Arnhem heeft gemaakt is een protest tegen de slavernij. 

In het gedicht onder het borduursel staat: ‘Komt, daar onse harten bloeden / Dat hier onse daden spreken / Op het zien van slavernij / Laten wij dit Muisje vrij.’

Op het eerste gezicht zien we een simpel tafereeltje in een zomerse tuin. Een oudere man, gekleed in een kamerjas en huismuts, zit aan een ronde tafel en wordt vergezeld door twee vrouwen en een jongetje. Samen kijken ze naar het muisje dat als een slaaf in het kooitje gevangen zit.

Louise van Ommeren-Hengevelt

Louise Hengevelt trouwt met de rijke Arnhemse koopman Jacob Jan van Ommeren, die actief patriot was en lid was van de Vaderlandsche Sociëteit voor Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap te Arnhem. Mogelijk is Louise door de politieke betrokkenheid van haar man bekend geraakt met de patriotse ideeën over vrijheid en gelijkheid.

Een andere betrokkenheid kan zijn dat Louise bekend was met een andere familie Hengevelt die een zeer uitgebreide plantage in Suriname had. In 1745 werd aan de Commewijnerivier in Suriname plantage Alkmaar opgericht. De plantage zou uitgroeien tot één van de grootste suikerplantages in Suriname. In 1745 kocht de Alkmaarder Jacobus Hengevelt (1696-1746) een groot stuk land aan de Commewijnerivier in Suriname. Hengevelt woonde al enkele tientallen jaren in Suriname, waar hij, net als zijn vader in Alkmaar, landmeter en kaartmaker was. Nog voordat de plantage in bedrijf ging, stierf Hengevelt (waarschijnlijk vergiftigd door slaven). Zijn weduwe Catharina de Lies hertrouwde in 1747 met Charles Godefroy (1704-1773), die beschouwd wordt als stichter van plantage Alkmaar.

Het leven van de Arnhemse borduurster is moeilijk in beeld te brengen omdat de bronnen beperkt zijn. We weten dat ze een vooraanstaand lid was van de Arnhemse gemeenschap. Na de dood van haar man in 1819 was ze erfgename van een aanzienlijk aantal huizen in en rond Arnhem, en tot aan haar dood in 1846 woonde ze in Arnhem maar ze verbleef ook op de Oldenhof te Driel. Als rijke weduwe steunde Louise de protestantse kerk in Driel.

Louise stond in een bijzondere betrekking met de familie Nagel, de familie van de moeder van J.J. Cremer.

Louise Nagel verloor al vroeg haar moeder. Vóór haar twaalfde jaar was haar vader reeds tweemaal hertrouwd, zodat Louise in een onrustig gezin opgroeide. De familie Nagel bezocht, waarschijnlijk op uitnodiging van Van Ommeren,  de Oldenhof met regelmaat. 

Louise Hengevelt, die zelf geen kinderen had, heeft zich waarschijnlijk bekommerd om haar naamgenote, en bouwde een goede band met haar op. Het kan zijn dat Louise Nagel niet met haar stiefmoeders kon omgaan en door Louise Hengevelt in haar huis is opgenomen. In 1824, ten tijde van haar huwelijk met Alexander Cremer woonde ze in ieder geval op de Oldenhof.

De goede band is tot aan de dood van Louise Hengevelt gebleven. In een gedicht dat J.J. Cremer maakte voor zijn moeder in 1847 lijkt Cremer te refereren naar de goede verstandhouding tussen zijn moeder en Louise Hengevelt.

Waarschijnlijk heeft Alexander Cremer zijn vrouw Louise Nagel bij de familie van Ommeren leren kennen. Na zijn huwelijk met Louise Nagel verbleef ook de familie Cremer frequent op de Oldenhof.

Wanneer Alexander Cremer de Oldenhof overnam van Van Ommeren is niet bekend, maar alles wijst erop dat dit pand na de dood van Van Ommeren-Hengelt in 1846 is overgegaan naar de Cremers.

Er wordt gesuggereerd dat J.J. Cremer is vernoemd naar Jacob Jan van Ommeren. Al heeft Cremer voorvaderen met de naam Jacob en Jan, het is inderdaad opvallend dat Jacob als oudste zoon niet naar een van de opa’s is vernoemd.

De vader van J.J. Cremer heeft de dood van Louise Hengevelt aangegeven op het gemeentehuis te Arnhem, noemende zich haar neef. Dat was hij niet. Maar blijkbaar waren de relaties dermate familiair dat hij zich zo wilde noemen.

www.jacobcremer.nl

Bron: Robin Akkermans & Laura de Jong. - B. Aardewerk, 'Tuintafereeltje of politiek pamflet?', Kunst en Antiekjournaal (september 1999), 15. - S. Legêne, 'Gekooide levens: een vrije interpretatie van een borduurwerk tegen de slavernij', Bulletin van het Rijksmuseum 48 (2000), 280-293. Slavenhandel aan de Goudkust door Ruud van Capelleveen. (19-12-2022)

In augustus 1872 laat Cremer aan het Algemeen handelsblad weten dat hij zijn nieuwe roman Hanna de freule eind van het jaar wil laten verschijnen.

Begin 1873 verschijnt de roman in twee edities. Er verschijnt een handelseditie en een editie als premie bij de krant Het nieuws van den dag.

De editie van het Nieuws van den dag bevat storende fouten omdat Cremer geen tijd kreeg om de uitgave te corrigeren. De uitgever biedt daarvoor excuses aan.

De roman is de eerste sociale roman in Nederland.

Cremer stelt dat arbeiders rechtvaardige eisen mogen stellen ten aanzien van loonsverhoging, het beperken van het aantal arbeidsuren en het afschaffen van de kinderarbeid, en het recht op veiligheid en hygiëne in de fabrieken.  

Hoewel Cremer afwijzend staat tegenover revolutionaire gewelddaden geeft Cremer in deze roman de arbeiders een stem om op te komen voor hun welzijn. Arbeiders en fabrikanten dienen gezamenlijk te komen tot een verbetering van arbeidsvoorwaarden.

In het vaderland verscheen in januari 1873 een vierdelige samenvatting van de roman. Voor wie kennis wil nemen van de inhoud van de roman hierbij deze samenvatting.

* J.J. Cremer publiceerde in 1863 zijn novelle Oan 't kleine revierke en in 1869 zijn toneelstuk Boer en edelman in het tijdschrift Het geillustreerd stuivers magazijn. Meer over dit magazijn is te vinden in deze bijlage